مالی آنلاین - تفاوت فاحش با استانداردهای جهانی

عباس وفادار - عضو شورای عالی جامعه حسابداران رسمی ایران

در این نوشتار، سخنی با اعضای دولت تدبیر و امید دارم. تلاش‌های بی‌شائبه شما در حل و فصل تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، شایسته سپاس است. برجام در 16 ژانویه به فرجام رسید و دیگر منعی برای سرمایه‌گذاری خارجی در کشور وجود ندارد. برجام در شرایطی به فرجام رسید که کشور از رکودی عمیق رنج می‌برد. دولت، منابع مالی برای راه‌اندازی چرخ رونق اقتصادی در اختیار ندارد و با توجه به کاهش شدید قیمت نفت، حتی در پرداخت هزینه‌های جاری خود نیز با کسری مواجه است. از سوی دیگر، بخش خصوصی کشور نیز خود درگیر رکودی عمیق است و نه تنها دارای منابع مالی برای سرمایه‌گذاری با هدف خروج در کشور از رکود نیست، بلکه خود تشنه منابع مالی است. وجود نزدیک به 100 هزار میلیارد تومان معوقات بانکی، خود دلیلی محکم بر این مدعا است.

پس چه باید کرد؟ راه خروج از این رکود بی‌سابقه چیست؟
پاسخ این پرسش روشن است: جذب سرمایه‌گذاری خارجی و از بین بردن موانع و گلوگاه‌های پیش روی آن. این موانع و گلوگاه‌ها باید شناسایی شوند و برای رفع سریع آنها چاره‌ای اندیشید. در جلسه‌ای که سه ماه پیش در فرانکفورت با شرکت‌های بزرگ آلمانی در باره دوران پسا تحریم و تشویق آنها به سرمایه‌گذاری در ایران برگزار شد، حضور داشتم، شنونده نگرانی‌های آنان برای ورود به ایران بودم و برای رفع نگرانی، سخنانی در جمع آنان به زبان راندم. اگر این نگرانی‌ها برطرف نشوند، نباید انتظار ورود سرمایه‌گذاری خارجی را داشته باشیم.آنها عبارت بودند از: 1. ترس از بازگشت تحریم‌ها، 2. ترس از تحریم‌های باقی‌مانده، 3. ابهام در فرآیند نقل‌وانتقالات پولی، 4. ابهام در شفافیت، 5. نبود مبانی گزارشگری مالی منطبق با استاندارد‌های بین‌المللی گزارشگری مالی، 6. نبود گزارش‌های متعارف برای معرفی شرکت‌های ایرانی به شرکت‌های خارجی (Information memorandum)، و 7. نبود موسسات حسابرسی بزرگ بین‌المللی در ایران برای انجام حسابرسی، راستی‌آزمایی (Due diligence)، مشاوره و.... برای سرمایه‌گذاران خارجی. نگرانی‌های اول و دوم یعنی ترس از برگشت تحریم‌ها و ترس از تحریم‌های باقی مانده به حوزه سیاسی برمی‌گردد و نگرانی سوم یعنی ابهام در فرآیند نقل‌وانتقالات پولی نیز به حوزه پولی و بانکی مربوط می‌شود. ابهام در شفافیت، بازخوردی از رتبه نامناسب ایران در سازمان شفافیت جهانی است. مبارزه با تقلب و فساد، استقرار نظام حاکمیتی مناسب، استقرار سیستم‌های نظارتی به خصوص در حوزه معاملات و مالیات و نیز توجه بیشتر به ساختار‌های گزارشگری اطلاعات و نیز اهمیت دادن به حسابرسی به‌عنوان ابزاری بازدارنده، پیشگیری‌کننده و کشف‌کننده، ابزارهای لازم برای رفع این نگرانی است.

نبود مبانی گزارشگری مالی منطبق با استاندارد‌های بین‌المللی گزارشگری مالی؛
سرمایه‌گذاران خارجی برای تصمیم‌گیری در مورد انجام سرمایه‌گذاری، نیازمند اطلاعات مالی بنگاه‌های ایرانی به زبانی مشابه با زبان تهیه این اطلاعات مالی در سطح جهان هستند. این زبان مشترک چیزی نیست جز تهیه صورت‌های مالی بر مبنای استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS). شرط بانک‌ها و بیمه‌های اعتباری بین‌المللی نیز برای تامین مالی و اعتباری پروژه‌های بزرگ در ایران، ارائه صورت‌های مالی تهیه شده بر مبنای آی‌اف‌آر‌‌اس است. درحال حاضر حدود 150 کشور در جهان از این استانداردها تبعیت می‌کنند. متاسفانه در کشور ما به دلیل عدم تبعیت کامل از این استانداردها، صورت‌های مالی بر مبنای آی‌اف‌آر‌‌اس تهیه نمی‌شود. اگرچه سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان متولی بازار سرمایه، از سال‌های قبل به دنبال به کارگیری این استانداردها در سطح ناشران بورسی بوده، لیکن به دلایلی از جمله عدم ترجمه و تصویب این استانداردها توسط سازمان حسابرسی که متولی تدوین استانداردهای حسابداری در ایران است، این تلاش‌ها عقیم مانده است. البته ناگفته نماند که به‌کارگیری این استانداردها به‌عنوان استانداردهای ملی در کشورمان مستلزم برخی ملاحظات قانونی به خصوص در حوزه قانون مالیات‌های مستقیم و تا حدودی قانون تجارت است. هم اکنون تعداد زیادی از شرکت‌های بزرگ فعال در حوزه‌های پتروشیمی و فولاد برای اهداف جذب سرمایه‌گذار خارجی، دریافت تسهیلات خارجی یا استفاده از بیمه‌های اعتباری نیازمند تهیه و ارائه چنین گزارش‌هایی هستند لیکن به نظر می‌رسد برای انجام صحیح این کار، نیازمند استفاده از تجربیات موسسات حسابرسی بزرگ بین‌المللی هستیم.

نبود گزارش‌های متعارف برای معرفی شرکت‌های ایرانی به شرکت‌های خارجی(Information memorandum)؛
سرمایه‌گذاران خارجی برای درک عمومی از بنگاه‌های اقتصادی که قصد سرمایه‌گذاری یا مشارکت با آنها را دارند، گزارش Information memorandum را از آنها مطالبه می‌کنند. این گزارش در بر گیرنده مواردی همچون خلاصه مدیریتی، معرفی شرکت، مروری بر وضعیت مالی و نتایج عملیات، ساختار فعالیت‌های تجاری، سرمایه‌گذاری‌ها، ساختار حقوقی، مدل کسب‌وکار، نیروی انسانی و... است. این گزارش‌ها نوعی از خدمات مشاوره‌ای هستند که توسط موسسات حسابرسی بین‌المللی تهیه می‌شود. طبعا برای تهیه این گزارش‌ها، باید ترکیبی از افراد حرفه‌ای در حوزه‌های مالی، مالیاتی، حقوقی، بازار و... را در اختیار داشت. علاوه بر آن، گزارش‌های یاد شده باید به زبان انگلیسی باشد و تسلط به زبان هم در آن دارای اهمیت بسیار است. متاسفانه نه بنگاه‌های اقتصادی ما عموما چنین گزارش‌هایی را در اختیار دارند و نه موسسات حسابرسی ما قادر به تهیه آن هستند.

نبود موسسات حسابرسی بزرگ بین‌المللی در ایران برای انجام حسابرسی، راستی آزمایی (Due diligence)، مشاوره و.... برای سرمایه‌گذاران خارجی؛
سرمایه‌گذاران بزرگ خارجی برای انجام حسابرسی صورت‌های مالی شرکت اصلی و شرکت‌های فرعی آن در سرتاسر جهان، دریافت مشاوره‌های مالی، سرمایه‌گذاری، راستی آزمایی اطلاعات بنگاه‌های اقتصادی سرمایه‌پذیر، انجام ادغام و ترکیب و نیز استقرار سیستم‌های‌ ای‌آرپی و.... از خدمات موسسات حسابرسی بزرگ بین‌المللی استفاده می‌کنند. این موسسات هم اکنون در ایران فعالیت نمی‌کنند و نبود این موسسات در ایران، خود سدی جدی است بر راه ورود سرمایه‌گذاران خارجی. متاسفانه قوانین و مقررات حاکم بر جامعه حسابداران رسمی ایران و نگاه سنتی و حاکمیتی آن بر ساختار حرفه حسابرسی به گونه‌ای است که حضور این موسسات در ایران و ارائه خدمات مورد نیاز به خصوص در زمینه صدور گزارش‌های حسابرسی برای شرکت‌های ایرانی با هدف ارائه به مراجع خارج از کشور، به سادگی امکان‌پذیر نخواهد بود و مستلزم بازنگری در قوانین و مقررات حاکم بر جامعه حسابداران رسمی ایران است. ناگفته پیدا است که حضور موسسات حسابرسی بزرگ بین‌المللی در ایران، منجر به بهبود کیفیت ارائه خدمات حسابرسی توسط موسسات ایرانی و آشنایی این موسسات با سایر انواع خدماتی که موسسات حسابرسی می‌توانند ارائه کنند نیز خواهد شد. آیا به ذهن خطور می‌کند که 4 نگرانی از 7 نگرانی اصلی سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به ایران به حرفه حسابداری و حسابرسی، نهادهای فعال در آن و قوانین و مقررات حاکم بر آن بر می‌گردد؟ شاید باور آن دشوار باشد، لیکن این واقعیتی است انکارناپذیر.

حال این سوال پیش می‌آید که برای رفع این نگرانی‌ها که سدی محکم بر سر راه سرمایه‌گذاری خارجی است، چه کرده‌ایم؟ پاسخ کاملا روشن است: هیچ کاری نکرده ایم و با ساختار‌های کنونی نیز هیچ کاری نخواهیم کرد. پر واضح است که هر گونه تاخیر در رفع این مشکلات، به خصوص در شرایط رکودی کشور، غیرقابل بخشش است. پس چه باید کرد؟ برجامی سریع در حوزه حسابداری و حسابرسی لازم است. برنامه جامع اقدام مشترک که وزیر امور اقتصادی و دارایی متولی آن باشد و نمایندگان سازمان بورس و اوراق بهادار، جامعه حسابداران رسمی ایران، سازمان حسابرسی و سازمان امور مالیاتی کشور در آن حضور یابند و در بازه زمانی تعریف شده، ساز و کار لازم برای به کارگیری استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی، اصلاح قوانین مالیاتی و تجارت، اصلاح مقررات حاکم بر جامعه حسابداران رسمی ایران در انطباق با شرایط جدید و استفاده هر چه بیشتر از ظرفیت جامعه حسابداران رسمی ایران برای مقابله با فساد و تقلب و نیز حضور موسسات حسابرسی بزرگ بین‌المللی در ایران را فراهم سازند. امید است دولت تدبیر و امید به اهمیت این موضوع پی ببرند؛ زیرا برجام هسته‌ای بدون برجام حسابداری، برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی به فرجام نخواهد رسید.